پوهاند استاد میر حسین شاه مؤرخ شهیر کشورمان!

پوهاند استاد میر حسین شاه مؤرخ شهیر کشورمان!

سال ۱۳۵۲ نقطه عطف در زندگی من است تازه به پوهنځی ادبیات و علوم بشری پوهنتون کابل راه یافته بودم در آغازین روز در جمع کثیری محصلین منتظر تشریف فرمایی رییس پوهنځی بودیم . همه آرام و خموش و بیگانه از یک دیگر .

پوهاند استاد میر حسین شاه مؤرخ شهیر کشورمان!

سال ۱۳۵۲ نقطه عطف در زندگی من است تازه به پوهنځی ادبیات و علوم بشری پوهنتون کابل راه یافته بودم در آغازین روز در جمع کثیری محصلین منتظر تشریف فرمایی رییس پوهنځی بودیم . همه آرام و خموش و بیگانه از یک دیگر . دختران جوان نام خدا که تعداد شان کم از پسران نبود، با شرم و حیا همیشگی که خاصه ایشان است ،یکجا در کنار پنجره های بلند و بزرگ نشسته و پسران که تعداد شان بیشتر بود همه تالار را به خود اختصاص داده بودند . ساعت ۹ صبح فرا رسید و چند استاد پشت سر هم داخل شدند همه به پا استادیم و سلام گفتیم . در میان استادان بزرگوار یکی از استادان که از همه پیشقدم بود و تبسم ملیح برلب و دریشی فولادی فاخره ای برتن داشت ، به اجازه دیگران قدم جلو گذاشت و به محصلان خوش آمدید گفتند: در آغاز به معرفی خویش پرداخت و با نوای آرام و دری ملایم گفتار خویش را پیجانده و نثار محصلان نمود . از درسها و رشته ها و استادان یادآوری نمودند نظم و مقررات را توضیح کردند و دوباره با همان تبسم آرام تالار را ترک گفتند و محصلین هریک به صنوف معیینه خویش راه گشودند.

آن شخصیت علمی و فرهنگی و استاد جلیل القدر کاندید اکادیمسین پوهاند میر حسین شاه رییس پوهنخی ادبیات وعلوم بشری بود. شادمانه حرف میزد و هرگز تبسم از لبانش دور نشد . دوستان گرانقدرم امروز را با استادبزرګوارکاندید اکادیمسین و شخصیت علمی وفرهنگی کشور مان پوهاند میرحسین شاه که نودمین سال زاد ایشان است ؛ به معرفی میگیریم . گرچه ایشان خودستاره ای است در تاریخ افغانستان و دنیای فرهنگی مان که شناخت و شهرت علمی وادبی ایشان نه تنها در افغانستان بلکه فراتر در کشور ها همسایه به خصوص ایران ، هندوستان و روسیه شوروی و کشور های اروپای و امریکا نمایان است.

پوهاند میرحسین شاه فرزند میر عبدالجواد آغا در سال ۱۳۰۴ هـ ش در گذر کنارده خواجه شهر قندهار دریک خانواده روحانی و علمی زاده شدند. تحصیلات ابتدایی خویش را در مکتب نمره ۲ شهر قندهار که بعداْ به مکتب احمدشاهی مسمی گردید و تحصیلات متوسطه و لیسه را در لیسه احمشاه بابا در شهر قندهار و بعدا در لیسه حبیبیه کابل به پایان رسانید . تحصیلات عالی خویش را در پوهنځی ادبیات پوهنتون کابل و ( درجه مافوق لیسانس یا ماستری ) در پوهنتون لکنهو هند ( پوهنتون علیگره) به پایان رسانید.

دانشمند کشور مان مرحوم استاد آصف فکرت در مورد پوهاند صاحب ابراز نظر دارند که توجه فرهنگیان وهموطنان را به آن معطوف مینمایم :

 استاد میرحسین شاه را هم نخست مرحوم طالب قندهاری به من شناسانید. از مراتب دانش و از شخصیت والا و دوست داشتنی اوسخن گفت و از این که او از سادات جلیل القدر قندهار است و این که مرحوم آقا سید جواد، پدر استاد میرحسین شاه، از شخصیت های معروف قندهار بوده است. و هنگامی که حضور من در فاکولته ی ادبیات مسلّم شد، مرحوم طالب مرا تشویق کرد که بروم و خود را به آقاصاحب (استاد میرحسین شاه خان) معرفی نمایم. من این کار را کردم و با پیشانی گشاده ی استاد میرحسین شاه که معاون فاکولته ی ما بود رو به رو شدم. استاد تعارف فرمود که بنشین و من نشستم که این خود برای ما در آن روزها امری غیرعادی بود که معاون فاکولته به یک شاگرد نو وارد کلاس اول اجازه دهد که در دفتر او بنشیند یا وقت خود را صرف گفت و گو با اوکند. نخستین نکته یی که از برخورد اول توجهم را جلب کرد لهجه ی صد در صد قندهاری استاد بود. من آن روزها فکرمی کردم که هرکس به کابل برود باید درحد مقدور بکوشد لهجه ی خویش را عوض کند. از لهجه ی قندهاری استاد تشویق شدم و فهرستی از قندهاریانی که در هرات بودند و من آنها را می شناختم، از جمله مرحوم شیخ محمد طاهر قندهاری و شماری از قندهاریانی که با ما قرابت و پیوستگی داشتند، نام گرفتم. استاد میرحسین شاه همه ی آنان را شناخت و معلوم شد که با برخی از آنان علایق نزدیک دارد.

همین گونه که امروز استاد میرحسین شاه را همه دوست دارند، در آن روزها هم با وجود حساسیت های اداری و اکادمیک و رقابت های علمی موجود میان همکاران و فراتران و فروتران، که تا حدّی امری طبیعی است، همه او را دوست می داشتند. میرحسین شاه با روش و مَنشی که داشت همه را شیفته ی آهستگی و فروتنی خویش ساخته بود؛ اگر چه همه به مقام علمی و استادی او احترام و اعتراف داشتند، اما گاهی صمیمیت بر تفوق علمی چیره می شد و دوستان و همکاران ایشان را آغا صاحب (حضرت آغا) خطاب می کردند.

حدود العالم کتابی است که نویسنده افغانی الاصل جوزجانی به رشته تحریر درآورده است بنا تحقیق گسترده و تدقیق و یا به زبان امروز ویرایش عالمانه ی آن به سعی وافی دانشمند برجسته و نامور روس ولادیمیر فئودورویچ مینورسکی (1877-1966) Vladimir Fedorovich Minorsky کاری سهل و ساده نبوده است، و چنان که نویسنده ی مدخل مینورسکی در دانشنامه ی ایرانیکا می نویسد، تنها همین کار بزرگ و آموزنده که در سال ۱۹۳۷ مسیحی به پایان رسید، برای مینورسکی بسنده می بود که او را همچون دانشمندی بزرگ نامور سازد، و ترجمه ی چنین کاری، یک مترجم ورزیده که با شایستګی و دسترسی به تاریخ و جغرافیا و ادبیات دری داشته و بردبار و عالم و ژرف نگر را می خواست. استاد میرحسین شاه به این کار همت گماشت و آن را به درستی به پایان رسانید. این کتاب در سال۱۳۴۲ هـ ش در کابل چاپ شد. استاد پوهاند میرحسین شاه با جمع غفیری از علما و دانشمندان چون طالب قندهای ، شایق جمال ، پوهاند عبدالحی حبیبی ، احمدعلی کهزاد ، میرغلامحمد غبار ، محمد هاشم میوندوال ودههای دیګر محشور و همصحبت بودند .

وظایف اداری:

ـ معلم در لیسه احمدشاه قندهار ۱۳۲۸-۱۳۳۱ هـش

ـ شمول درکدر پوهنځی ادبیات پوهنتون کابل ( اواسط سنبله ۱۳۳۴ هـ ش)

ـ معاون پوهنځی ادبیات (۱۳۴۰ـ ۱۳۵۰ هـ ش)

ـ ترفیع به رتبه پوهاندی (۱۳۴۵ هـ ش)

ـ رییس پوهنځی ادبیات و علوم بشری (۱۳۵۰ـ۱۳۵۶ هـ ش)

ـ استاد تاریخ و آمر دیپارتمنت در پوهنځی علوم اجتماعی پوهنتون کابل تا سال ۱۳۶۷ هـ ش )

اشتراک در کنفرانسها علمی :

ـ در داخل کشور : سیمینار شاعر بزرګ دری حضرت جامی ، سیمینار بین المللی کوشانی ها ، سیمینار تحقیقات زبان پشتو( ۱۳۵۶هـ ش) ، مجلس بزرگداشت دقیقی بلخی (۱۳۵۶ هـ ش)، سیمینار بین المللی روابط هند و افغانستان (۱۳۵۴ هـ ش ) سیمینار بزرگداشت هشتادمین سال وفات سید جمال الدین افغانی ( ۱۳۵۵ هـ ش) ، سیمینار هزارمین سال تولد خواجه عبدالله انصاری (۱۳۵۵ هـ ش)، سیمینار بین المللی مطالعات کوشانی (۱۳۶۱ هـ ش )سیمینار به مناسبت بزرگداشت سه صدبیست مین سال تولد بیدل (۱۳۶۳ هـ ش)، سیمینار بین المللی ناصر خسرو (۱۳۶۵هـ ش) سیمینار بزرگداشت فیض محمد کاتب ، سیمینار بزرگداشت مؤرخ کشورمان احمدعلی کهزاد ، و دهها دیګر .

- در خارج افغانستان : سیمینار بین المللی تاریخ آسیا ( دهلی ـ ۱۹۵۹ م) کنگره مستشرقین ( دهلی ۱۹۶۴ـ م) ، سیمینار تحصیلات عالی در پوهنتون مینی سوتا (ایالات متحد امریکا ۱۹۶۵م)، کنفراس بین المللی تیموری ( سمرقند ـ ازبکستان ۱۹۶۹ م)، سیمینار تاریخ کشور های آسیایی ( عشق آباد ترکمنستان ۱۹۷۲ م) ، سیمینار کشور های آسیای میانه ( دهلی ۱۹۶۸م) کنفرانس بین المللی امیرخسرو دهلوی ( ۱۹۷۴ دهلی م)، کنفرانس منطقوی تحصیلات عالی ( بیروت لبنان ۱۹۷۶م)، سیمینار علامه اقبال ( لاهور پاکستان ۱۹۷۷م)کنگره تاریخ هند ( بمبی ۱۹۸۰م).کمیسیون مؤرخان مشترک افغان ـ شوروی ( ۱۹۸۴ و۱۹۸۶م).

ـ تدریس و تحقیق یک سمستر در پوهنتون هایدلبرگ المان فدرال۱۹۷۲ م)

ـ تحقیق راجع به نسخ خطی زبان پشتو ( پوهنتون های لندن : کمبریج و آکسفورد ، موزیم بریتانیا )

آثار و ترجمه ها و رسایل :

استاد پوهاند میرحسین شاه تحقیقات علمی فرهنگی و تاریخی فراوانی دارد که بیشتر آنها در مجلاّت علمی و نشریه های های اختصاصی مانند مجله های ادب ،وژمه ، جغرافیا ، آریانا، عرفان وکابل در یک شماره و یا به صورت پیاپی چاپ شده است. برخی از کتابهای استاد، همانند رساله در احوال و آثار امیر علی شیر نوایی، آثار واحوال بیدل ،هم مکرر چاپ شده است. اما کار بسیار مهم و ماندگار استاد میرحسین شاه ترجمه ی عالمانه ی ایشان کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب است که کار بسیار گسترده یی بود و ترجمه ی آن هم دانش و پژوهش گسترده ای را ایجاب می کرد. و چندین بار در کابل و ایران چاپ شده است .

۱ ـ احوال وآثار قاضی حمیدالدین بلخی ، مجله : اندوایرانیکا ، کلکته هند ،۱۹۵۷ .

۲ ـ تاریخ افغانستان ( مغلان) مجله آریانا ، انجمن تاریخ ، ۱۳۳۵ ـ ۱۳۳۶.

۳ ـ ترجمه : زندگانی سیاسی امیرعلی شیر نوایی، نویسنده بارتولد ، انجمن تاریخ ، ۱۳۶۵ ، ترجمه مجدداز طرف وزارت اطلاعات وکلتور درسال ۱۳۶۰ هـ ش .

۴ ـ افغانها در هند ، انجمن تاریخ ، ۱۳۴۵ هـ ش.

۵ ـ خلاصته المریدین ، مقدمه ، پوهنځی ادبیات ، پوهنتون کابل ، ۱۳۴۳ هـ ش .

۶ ـ ترجمه : حدود العالم من المشرق الی المغرب ، با حواشی وتعلیق مینورسکی ، پوهنځی ادبیان پوهنتون کابل ، ۱۳۴۲هـ ش . چاپ دوم یه مناسبت میلاد کابل ، شاروالی کابل ، ۱۳۹۰ هـ ش . چاپ های جداګانه ۱ و۲ با تصحیح و حواشی بیشتر از داکتر غلام رضا ورهرام و مریم میراحمدی ۱۳۷۲ و ۱۳۸۳ هـ ش ایران .

۷ ـ تعلیقات مجدد بر حدود العالم ( ترجمه) اکادمی علوم افغانستان ، ۱۳۶۴ هـ ش .

۸ ـ بحثی در احوال وآثار بیدل ( ترجمه ) پوهنځی زبان و ادبیات پوهنتون کابل . چاپ دوم از طرف وزارت اطلاعات و کلتور . چاپ سوم با حواشی و تصیحیح مجدد با مقدمه اینجانب  از طرف انتشارات خاور در سال 1394 هـ ش با وقایه زیبا انتشار یافت .

۹ ـ سهم مسلمانان در جغرافیه ( ترجمه ) تکثیر شده در پوهنځی علوم اجتماعی .۱۳۶۴ هـ ش . چاپ مجدد: انتشارات خاور ، کابل ، ۱۳۸۹هـ ش .

۱۰ ـ تاریخ علوم ، تکثیر شده پوهنځی علوم اجتماعی . پوهنتون کابل ، ۱۳۶۴هـ ش. چاپ مجدد زیر چاپ است .

۱۱ ـ تاریخ نویسی ، تکثیر شده ، پوهنځی علوم اجتماعی ، پوهنتون کابل ، ۱۳۶۷ هـ ش .

۱۲ ـ افغانستان وانگلستان ( ترجمه ) پوهنخی علوم اجتماعی ، ۱۳۶۴ هـ ش . چاپ مجدد انتشارات خاور . کابل ، ۱۳۹۰هـ ش.

۱۳ ـ تاریخ هند در قرون وسطی (ترجمه) ، پوهنځی علوم اجتماعی ، ۱۳۶۴ هـ ش ، چاپ مجدد ۱۳۹۱هـ ش .

۱۴ ـمقالات متعدد در تاریخ و ادبیات افغانستان منتشر شده در هند و افغانستان.

۱۵ ـ نسخ خطی پشتو در کتابخانه های مدرسه شرقیه افریقایی لندن پوهنتون های کمبریج و آکسفورد ، موزه بریتانیا و دیوان هند ، منتشر شده در مجله وژمه ، پوهنځی ادبیات ، پوهنتون کابل .

پوهاند صاحب میرحسن شاه خان تا زمانیکه در افغانستان بودند ، کمتر اتفاق میافتاد که ساعات تدریس و یا در مسؤولیت های اداری غیابت داشته باشند . تنها در موارد ایکه جهت اشتراک در سیمینار ها و محافل علمی دعوت میشدند . اما دریغا نسبت شرایط نامساعد در کشور مان در سال 1367 هـ ش کشور را ترک وبه کشور ایالات متحده امریکا با خانواده و فرزندان خویش مقیم شدند .

 در پایان اذعان باید نمود که این مختصر بخشی از زندگی استاد را به ما نشان میدهد بررسی دقیق زندگی علمی استاد که توام با تحریر و نگارش و پژوهش و ترجمه ها همراه است وقت زیادی را خواهد گرفت از برگزارگننده گان این سیمینار علمی تقاضا به عمل میاورم تا استادان و محققان جوان در لابلای مجلات و جراید علمی افغانستان و جهان به تفحص و پژوهش دست یازند و مقالات استاد را جمع آوری نموده  تا زمینه چاپ آنها دراینده میسرگردد .  یکبار دیگر موفقیت استادان و دانشمندان محترم را برای برپایی چنین سیمینار علمی بزرگ از ایزد متعال استدعا دارم

 با حرمت بی پایان

استاد شاه محمود محمود